ในหนังสือ Creativity: The Work and Lives of 91 Eminent People ของ Mihaly Csikszentmihalyi หรือ มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย นักจิตวิทยาชาวอเมริกันเชื้อสายฮังกาเรียน เจ้าของทฤษฎีลื่นไหล หรือ The Theory of Flow ที่โด่งดัง และเผยแพร่ผ่านผลงาน Flow : The Psychology of Optimal Experience…
หนังสือ Creativity ถือเป็นหลักการประยุกต์ใช้ Flow Theory แนวทางหนึ่ง ที่มองความคิดสร้างสรรค์ หรือ Creativity ในมุมจิตวิทยา… ซึ่งความคิดสร้างสรรค์ที่ว่านี้ มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย อธิบายไว้ว่า… ช่วยให้คนเรา คิดทำสิ่งใหม่ๆ ทำเรื่องน่าสนใจ เต็มไปด้วยสีสันตื่นตา พาตัวเองดึงเอาศักยภาพสูงสุด สร้างผลลัพธ์ขั้นพิเศษได้โดดเด่นครั้งแล้วครั้งเล่า…
โดย มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย ระบุไว้ชัดเจนว่า … ในกิจวัตรที่มนุษย์ทำ การคิดสร้างสรรค์เป็นอย่างเดียวที่เติมเต็มมนุษย์ได้เกือบจะเท่าความหวัง… นั่นหมายความว่า ความคิดสร้างสรรค์ให้ความพึงพอใจกับมนุษย์ระดับ “หวังสิ่งใดได้สิ่งนั้น” ทีเดียว
คำถามคือ ความคิดสร้างสรรค์เป็นพรสวรรค์ หรือ เป็นทักษะภูมิรู้ที่เรียนได้ฝึกได้?
มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย ชี้ว่า… บางคนก็มีคุณลักษณะของคนสร้างสรรค์โดยธรรมชาติ หรือ มีพรสวรรค์อยู่ในตัว ในขณะที่หลายคนก็ไม่ได้เกิดมาพร้อมความคิดสร้างสรรค์ แต่นั่นไม่ใช่ปัญหาหรอก หากรู้คิดสร้างสรรค์ ฝึกฝนและปรับใช้ “ทักษะคิดสร้างสรรค์” ในชีวิตประจำวันเป็น… และข้อมูลต่อไปนี้คือ ทักษะ 10 ประการที่ มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย เชื่อว่าคนที่มีความคิดสร้างสรรค์… ต้องมี!
1. Creative People Are Energetic, But Focused หรือ คนมีทักษะสร้างสรรค์จะทุ่มพลังกายใจมุ่งมั่นจดจ่อ
โดยคนกลุ่มนี้จะมีพลังมากทั้งทางร่างกายและจิตใจ… สามารถใช้เวลาหลายชั่วโมงทำสิ่งเดียวที่ให้ความสนใจอย่างกระตือรือร้นตลอดเวลา… แต่ไม่ได้แปลว่า คนกลุ่มนี้ไม่ปกติหรือคลั่งไคล้เกินพอดี เพราะพวกเขามีความคิดสร้างสรรค์ จึงอยากรู้อยากเห็นและใช้เวลากับรายละเอียดอย่างจดจ่อ แม้ยามพักผ่อนก็ปล่อยให้ความคิดสร้างสรรค์ไหลอย่างเงียบๆ และไตร่ตรองถึงสิ่งที่คนเหล่านี้สนใจ
2. Creative People Are Smart, but Also Naive หรือ คนมีทักษะสร้างสรรค์จะฉลาด แต่ก็เหมือนเด็กไม่ยอมโต
รายงานการค้นคว้าของของ Lewis Terman’s ชื่อ Terman’s Study of the Gifted ศึกษาเด็กอัจฉริยะที่มีไอคิวสูงกว่าค่าเฉลี่ย 120 พบว่า… คนไอคิวสูงไม่ได้เป็นคนคิดสร้างสรรค์เสมอไป แถมยังมีความเกี่ยวข้องเรื่องไอคิวกับความคิดสร้างสรรค์ในตัวน้อยมาก
มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย ตั้งข้อสังเกตจากการค้นคว้าชี้ให้เห็นว่า ตัวเลขไอคิว 120 โดยประมาณ หรือความฉลาดในระดับค่าเฉลี่ยหรือสูงกว่า อาจนำไปสู่ทักษะคิดสร้างสรรค์ได้ แต่ก็ไม่จำเป็นเสมอไป… เพราะ มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย พบว่า… ความคิดสร้างสรรค์นั้นเกี่ยวข้องกับทั้งสติปัญญาและความเป็นเด็กในตัว ซึ่งรักษา “ความสงสัยใคร่รู้ และวิธีมองโลกแบบเด็ก” เมื่อรวมเข้ากับสติปัญญาแล้ว พลังสร้างสรรค์สูงสุดจะถูกปลดปล่อยออกมา
3. Creative People Are Playful, Yet Disciplined หรือ คนมีทักษะสร้างสรรค์จะขี้เล่น และมีวินัยสูง
มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย ตั้งข้อสังเกตว่า ทัศนคติขี้เล่นเป็นหนึ่งในเครื่องหมายรับประกันคุณภาพของความคิดสร้างสรรค์ แต่ความเบิกบานและสดใสนี้ขัดแย้งกับพฤติกรรมมุ่งมั่นเพียรพยายาม… คนที่มีทักษะคิดสร้างสรรค์จึงทำงานอย่างมุ่งมั่นถวายหัวจนเสร็จสมบูรณ์ ซึ่งศิลปินส่วนใหญ่จะเป็นแบบนี้เวลาทำงาน… ในขณะที่ปกติทั่วไปหากดูอย่างผิวเผิน คนพวกนี้จะสนุกสนาน ดูโรแมนติกและมีอะไรให้น่าค้นหาจาก “เบื้องหลัง” ผลงานที่ปรากฏ
4. Creative People Are Realistic Dreamers หรือ คนมีทักษะสร้างสรรค์จะเป็นคนช่างฝัน
ทักษะคิดสร้างสรรค์ในตัวจะทำให้คนๆ นั้นช่างฝันและจินตนาการถึงความเป็นไปได้ รวมทั้งจินตนาการถึงสิ่งมหัศจรรย์ที่พวกเขาสามารถดื่มด่ำในจินตนาการ… แต่ยังฝันหรือจินตนาการบนพื้นฐานเหตุผลและความเป็นจริง
มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย ชี้ว่า… ผลงานศิลปะที่ยิ่งใหญ่ และผลงานทางวิทยาศาสตร์อันยิ่งใหญ่ เกี่ยวข้องกับจินตนาการที่ข้ามไปสู่โลกที่แตกต่างจากปัจจุบัน… คนส่วนใหญ่มักจะมองความคิดใหม่ๆ เหล่านี้ว่า เป็นเรื่องเพ้อฝัน ไม่เกี่ยวข้องหรือเป็นจริงในปัจจุบัน และคนส่วนใหญ่พูดถูก… แต่ผลงานล้ำเลิศทั้งศิลปะและวิทยาศาสตร์ คือ “การก้าวข้าม” สิ่งที่คนส่วนใหญ่คิดเชื่อมโยงกับแค่เพียงปัจจุบัน… ในขณะที่ความคิดสร้างสรรค์จากจินตนาการ… ฝันไปถึงสิ่งใหม่ที่ไกลจากปัจจุบันมากแล้ว
5. Creative People Are Extroverted and Introverted หรือ คนมีทักษะสร้างสรรค์ เป็นทั้งพวกชอบสังคมและเก็บตัว
พฤติกรรมเชิงสังคมของมนุษย์ในสายตาคนส่วนใหญ่ แบ่งออกเป็น 2 กลุ่มหลักๆ คือ… กลุ่มคนที่เปิดเผยและชอบเข้าสังคม หรือ Extroverted… กับกลุ่มคนที่ชอบเก็บตัว โลกส่วนตัวสูง หรือ Introverted…
แต่ มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย ตั้งข้อสังเกตว่า คนมีทักษะสร้างสรรค์เป็นพวก “เดี๋ยวอิน เดี๋ยวเอ็กซ์” หรือ Ambiverted… ซึ่งพฤติกรรมเชิงสังคมที่ปรับเปลี่ยนได้นี้ สร้างจุดแข็งจากข้อดีของพฤติกรรม โลกส่วนตัวสูงบางเวลา กับ เฮฮาร่วมกับผู้อื่นได้บางโอกาส
6. Creative People Are Proud, Yet Modest หรือ คนมีทักษะสร้างสรรค์จะภาคภูมิแต่ถ่อมเจียม
คนมีทักษะและความคิดสร้างสรรค์ ล้วนภาคภูมิใจในผลงานของตนเหมือนคนทั่วไป แต่คนเหล่านี้จะไม่โอ้อวดหรือแสดงตนให้ผู้อื่น “ลำบากใจ” ต่อความสำเร็จที่เกิดขึ้นแล้ว แต่พวกเขาจะโฟกัสเป้าหมายต่อไปแทน
7. Creative People Are Not Weighed Down by Rigid Gender Roles หรือ คนมีทักษะสร้างสรรค์ไม่สนใจเพศสภาวะ
มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย เชื่อว่า… แม้ในสังคมที่วางบทบาทชายหญิงให้แตกต่าง แต่คนที่มีทักษะคิดสร้างสรรค์จะไม่สนใจบทบาทที่ต้องอ้างอิงกับเพศสภาพนัก… ด้านหนึ่ง พวกเขาจะไม่สนใจเพศสภาพของบุคคลอื่น และอีกด้านหนึ่ง พวกเขาจะเชื่อมั่นในเพศสภาพของตน… ในทุกเพศสภาพ
8. Creative People Are Conservative, Yet Rebellious หรือ คนมีทักษะสร้างสรรค์ล้วนเป็นพวกจารีตนิยมแต่ซ่อนอารมณ์กบฏ
ทักษะสำคัญอย่างหนึ่งของคนมีทักษะคิดสร้างสรรค์คือ… การคิดนอกกรอบ ซึ่งการคิดและทำนอกกรอบมีสองลักษณะคือ ไม่สนใจกรอบเดิมอย่างสิ้นเชิงและไม่สนใจแนวทาง จารีตหรือภูมิปัญญาเดิม… กับการสร้างสรรค์เติมเต็มกรอบเดิม ด้วยแนวทาง มุมมอง เครื่องมือและหลักการใหม่ ซึ่งจารีตและภูมิปัญญาเดิมยังถูกเติมเต็มในกรอบเดิม จนต่อยอดล้นออกนอกกรอบ
9. Creative People Are Passionate, but Objective About Their Work หรือ คนมีทักษะสร้างสรรค์เต็มไปด้วยความหลงไหล แต่รู้จักกำหนดเป้าหมายกับสิ่งที่ทำ
คนที่มีทักษะสร้างสรรค์จะไม่เพียงแต่เลือกงานที่รักและรักงานที่เลือกเท่านั้น… แต่คนพวกนี้จะเลือกงานที่หลงไหลและดื่มด่ำลุ่มหลงในงานที่เลือก บนเป้าหมายและเหตุผล ที่สามารถผลิตผลงานขั้นยอดเยี่ยม… ครั้งแล้วครั้งเล่า
10. Creative People Are Sensitive and Open to Experience, but Happy and Joyful หรือ คนมีทักษะสร้างสรรค์ล้วนอ่อนไหวและเปิดรับประสบการณ์ท้าทาย แต่เปี่ยมสุขและสนุกสนาน
การเป็นคนอ่อนไหวกับสิ่งต่างๆ รอบตัว อาจจะทำให้อารมณ์ความรู้สึกและประสบการณ์ของคนส่วนใหญ่ เปลี่ยนแปลงและไม่มั่นคง… ในขณะที่คนที่มีทักษะคิดสร้างสรรค์ จะเป็นคนอ่อนไหวง่าย อารมณ์ความรู้สึกและประสบการณ์ ก็กระทบจากการเปลี่ยนแปลงและไม่มั่นคงได้ไม่ต่างกัน… แต่สิ่งที่ต่างคือ อารมณ์ความรู้สึกและประสบการณ์ที่ไม่เหมือนเดิม หรือเปลี่ยนแปลงนั้น คนที่มีทักษะสร้างสรรค์จะรู้สึกท้าทายและสนุกไปกับการเปลี่ยนแปลง
โดยทั่วไป… งานสร้างสรรค์ซึ่งโดยธรรมชาติแล้วจะแตกต่างจากเดิม และกระทบประสบการณ์เดิมของคนส่วนใหญ่… การถูกวิพากษ์วิจารณ์เชิงลบ หรือแม้แต่ความล้มเหลวของงานและผลงาน… ต่อให้มีทักษะสร้างสรรค์ขั้นไหนก็เครียดและหวั่นไหวได้ แต่ทักษะคิดสร้างสรรค์จะให้ทัศนทั้ง ที่สามารถ “ลัมเหลวเพื่อสร้างสรรค์ใหม่” ได้ด้วย… ทำให้ความเสี่ยง ความล้มเหลวเป็นเพียงขั้นตอนหนึ่งของความสำเร็จที่น่ายินดีเท่านั้น
สรุปย่อ 10 คุณลักษณะของคนมีทักษะคิดสร้างสรรค์… อ้างอิงหนังสือ Creativity: The Work and Lives of 91 Eminent People ของ มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย… ผมเรียบเรียงต่อจาก งานเขียนของ Kendra Cherry เจ้าของหนังสือ The Everything Psychology Book: Explore the human psyche and understand why we do the things we do อีกทีหนึ่ง… ผมเพิ่งได้หนังสือ Creativity ของ มิฮาลี ชิคเซนมิฮาย มาใหม่เพราะบทความของ Kendra Cherry ซึ่งผมอ่านงานของเธอไปได้บางส่วนแล้ว… และทั้ง The Everything Psychology Book และ Creativity… ถ้าอ่านแล้วมีอะไรน่าสนใจ เดี๋ยวคงมีอะไรๆ มาเล่าแบ่งปันทุกท่านอีกทีครับ
อ้างอิง
