มนุษย์ส่วนใหญ่หรือเกือบทั้งหมด ล้วนเป็นคนหลงไหลความสมบูรณ์แบบ หรือเป็นพวก Perfectionism ภายใต้นิยามความสมบูรณ์แบบและความคาดหวังส่วนตนอย่างชัดเจน โดยเฉพาะพฤติกรรมชอบคิดและจินตนาการถึง “สิ่งดีๆ ที่อยากให้เกิดกับตน” ซึ่งหลายๆ เรื่องในหลายๆ แง่มุมของสิ่งดีๆ ที่วนเวียนคิดและฝันถึงนั้น… แค่ได้คิดก็ทำเอาจิตชื่นบานมากมายล้นเหลือแล้ว
อีกด้านหนึ่งของความนึกคิดและจินตนาการถึงสิ่งดีๆ เพื่อชุบชูใจตนนั้น หลายคนรู้ตัวดีว่าก็ได้แต่คิดและนึกถึงนั่นแหละ และไม่ต้องพยายามใดๆ ให้เสียเวลาและโอกาสจาก “ข้อเท็จจริงตรงหน้า” ในขณะที่อีกหลายคนใช้สิ่งดีๆ จากความนึกคิดและจินตนาการ มาออกแบบเป้าหมายและริเริ่มแผนการอย่างมุ่งมั่น… และมีบางคน ที่หาทางผลักความนึกคิดและจินตนาการของตน “ไปให้ใครบางคน” ที่เป็นความหวัง… เพื่อให้ช่วยสะสางถางทำอะไรๆ ตามที่ตนนึกคิดและจินตนาการไว้ให้ด้วย ซึ่งกรณีหลังนี้จะมีความคาดหวังซ้อนกันอยู่สองชั้นอีกด้วย
ประเด็นก็คือ… ความนึกคิดและจินตนาการถึงขั้นออกแบบเป้าหมายและริเริ่มแผนการพิชิตเป้าหมายนั้น ตัวแปรเดียวที่ขับเคลื่อนพฤติกรรม “การแปลงความคิดให้เป็นความจริง ก็คือ… ความมุ่งหวัง” และไม่ว่าความมุ่งหวังจะตรงเข้าหาตัวเอง หรือ ตรงไปที่ใครคนไหนอยู่ที่ใดก็ตาม… ความมุ่งหวังที่เคยอยู่ในรูปความคิดและจินตนาการ ก็จะกลายเป็นความคาดหวังซึ่งต้องการผลลัพธ์ตามอย่างที่คิดและจินตนาการไว้
เมื่อมีเป้าหมายเกิดขึ้นพร้อมกับความคาดหวัง… สมองของเราก็จะอิ่มเอมล่วงหน้าจนผ่องแผ้วเบิกบาน แม้การสะสางสร้างทำตามแผนและกระบวนการสู่เป้าหมาย จะเป็นเพียงช่วงเริ่มต้นที่ยังห่างไกลจากช่วงเวลาอิ่มเอมอย่างแท้จริง
แต่ความสุขที่เกิดจากความคาดหวังก็ได้เกิดไปแล้ว ทั้งๆ ที่ “ข้อเท็จจริงตรงหน้า” ยังไม่ได้เกิดการเปลี่ยนแปลงใดๆ เท่ากับความคาดหวังเลย… และเมื่อมีตัวแปรเวลาผ่านไปนานวันเข้า จนความคาดหวังแรกถูกคาดการณ์ได้ว่าน่าจะเป็นไปได้… ห้วงเวลานั้นคงเป็นช่วงอิ่มเอมปลื้มปริ่มอีกครั้งในระดับ “สมหวัง”
ในทางตรงข้าม… ถ้าความคาดหวังแรกถูกคาดการณ์ได้ว่า “ไม่น่าจะเป็นไปได้แล้ว” ห้วงเวลานั้นก็จะเกิดตรึงเครียดกดดันกระวนกระวาย และ อีกสารพัดอาการด้านลบ ที่ก่อตัวขึ้นในความคิด ลามไปถึงจิตใจและสะท้อนออกไปที่พฤติกรรม
ความคาดหวังที่ไม่เป็นผล จึงสร้างผลกระทบต่อชีวิตของทุกคนเสมอ ส่วนจะกระทบมากน้อยอย่างไรจะขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย… โดยเฉพาะปัจจัยที่เกิดจาก “การกล่าวโทษตัวเอง หรือ กล่าวโทษใครบางคน” ที่เราเชื่อว่ามีส่วนทำให้ความคาดหวังครั้งสำคัญนี้… เกิดเป็นไปไม่ได้ หรือ ล้มเหลวหมดสิ้น
ประเด็นเป็นแบบนี้ครับ… ต่อให้มีคนมาเป็นแพะให้กล่าวโทษที่ทำให้เราสูญเสียความหวัง แต่สุดท้ายคำกล่าวโทษทั้งหมดก็ยังจะวนกลับเข้าตัวเอง และเจ็บปวดผิดหวังทุกข์ร้อนที่ใจตัวเองเสมอ… ความยากของการเอาชนะใจตนเมื่อความคาดหวังล้มเหลวจึงเกิดขึ้นจาก… การคุยกับตนเอง หรือ Self–Talk ทั้งที่ตอกย้ำตัวเองตรงๆ รวมทั้งพูดกับคนอื่นแต่ตัวได้ยินและซึบซับเอามาเต็มๆ รวมทั้งวาจาท่าทีที่คนอื่นแสดงกลับกับเราด้วยนั่นเอง
Andrea F. Polard นักจิตวิทยาผู้เขียนหนังสือ A Unified Theory of Happiness ที่นำเสนอศาสตร์ของการรักตัวเองผ่านปรัชญาเซ็น ได้เปิดประเด็นเรื่องการคุยกับตัวเอง หรือ Self–Talk ในหลายโอกาส โดยอ้างอิงการค้นคว้าวิจัยทางจิตวิทยามากมายว่า… คนเราพูดกับตัวเองตลอดเวลา แต่มักไม่ค่อยพูดดีๆ กับตัวเองเหมือนคุยกับเพื่อนที่ดีหรอก แถมยังเป็นนักวิจารณ์ปากร้ายใจแคบกับตัวเองอย่างไม่มีเหตุผล แค่จะมอบความรักให้ตัวเองง่ายๆ เหมือนที่มอบให้คนอื่นๆ ก็แทบไม่ได้หรือไม่สนใจจะทำด้วยซ้ำ
เมื่อคนแบบนั้นมาอยู่ในสถานการณ์ “ไม่มีอะไรเป็นไปตามที่คาดหวัง” สิ่งที่ตามมาก็คือความกดดันที่เกิดจากการวิจารณ์ตัวเองเละเทะ จนสภาพจิตใจที่ยำแย่ผิดหวังอยู่แล้ว… เข้าขั้นยับเยินสิ้นหวังก็มี
หลายกรณีจึงมีการทิ้งเป้าหมายและความคาดหวังโดยไม่พยายาม… ในขณะที่อีกหลายกรณีก็ถึงขั้นพาตัวเองไปก่อพฤติกรรมเสี่ยง และเปิดประตูรับปัญหาซับซ้อนเข้าสู่วังวนความคาดหวัง แล้วก็ผิดหวังวนไปเรื่องแล้วเรื่องเล่า… ในขณะที่ความคาดหวังเริ่มต้น กลับไม่ถูกใส่ใจจะ “พยายาม” ทำความเข้าใจและเปลี่ยนความคาดหวังให้เป็นผลสำเร็จ… ซ้ำร้าย! หลายคนเลือกแต่จะทะเลาะและกดดันเอากับตัวเองหรือไม่ก็กับคนรอบข้างมั่วไปหมด
ความกดดันเป็นความกลัวรูปแบบหนึ่ง ซึ่งมีทางหลีกเลี่ยงได้ด้วยการ “ไม่ก่อความคาดหวังจนถึงขั้นวางแผน ลงทุนลงแรงและสละเวลาให้กับความคาดหวังที่เรากลัว” และยอมรับ “ข้อเท็จจริงตรงหน้า” ของตัวเองด้วยตนเอง และ คุยกับตัวเองว่าเรามีความสุขและพอเพียงเท่านี้
แต่ถ้าท่านรักความท้าทาย จิตใจดีและยุติธรรมกับตัวเองพอ… การตั้งความหวังและเป้าหมายเพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลงให้ตัวเองก็ไม่ใช่เรื่องน่ากลัวอะไร ถึงแม้ว่าหลายอย่างจะไม่ง่าย ซึ่งความไม่ง่ายนี้เองที่ “เป็นรางวัลใหญ่ของความพยายาม”
เว้นแต่ว่า… ความคาดหวังของเราจะเกินจริง หรือ Unrealistic Expectations จนเป็นจริงไม่ได้… ที่เหลือก็แค่คุยกับตัวเองดีๆ ให้กำลังใจตัวเองให้พอ และชวนตัวเองพยายามอีกครั้ง… เพื่อไล่ล่าความอิ่มเอมปลื้มปลิ่มอย่างที่คิดหวัง…
เท่านั้นเอง!
References…
