อุณหภูมิชั้นบรรยากาศใกล้พื้นดินของเมืองใหญ่ ซึ่งต้นไม้น้อย ถนนเยอะ รถราผู้คนก็มาก จนทำให้เกิดปรากฏการณ์เกาะร้อน หรือ UHI หรือ Urban Heat Island Effect หรือ ปรากฏการณ์ที่เขตชุมชนเมืองมีอุณหภูมิสูงกว่าเขตนอกเมืองเพราะมลภาวะทางความร้อนโดยตรงจากหลายสาเหตุ ได้แก่
- การเปลี่ยนพลังงานแสงอาทิตย์เป็นความร้อนเพราะขาดร่มเงา ซึ่งในเขตชุมชนเมืองมักจะขาดต้นไม้ ที่คอยดูดซับพลังงานแสง และ เปลี่ยนเป็นพลังงานศักย์เคมีในกระบวนการสังเคราะห์แสง ทำให้แสงแดดกระทบกับผิวพื้น และ สิ่งก่อสร้างโดยตรง กลายเป็นความร้อนในวัตถุ และถ่ายเทออกสู่อากาศ รอบๆ
- การใช้และทิ้งพลังงานทุกประเภท ทั้งจากแหล่งพลังงานสะอาด และ เชื้อเพลิงฟอสซิล เมื่อถูกใช้ประโยชน์แล้ว มักจะกลายสภาพเป็นความร้อน ถูกทิ้งสู่บรรยากาศรอบตัว นอกจากนี้ในเมืองที่มีมลภาวะทางอากาศสูง ยังอาจเกิดปรากฏการณ์เรือนกระจกเฉพาะพื้นที่เกิดขึ้น เพราะหมอกควัน และ ฝุ่นละอองที่แขวนลอยในอากาศ สามารถดูดซับรังสีความร้อนได้ดีมาก รวมทั้งอากาศในเขตเมืองก็มักจะมีปริมาณคาร์บอนไดออกไซด์สูง
นอกจากนั้น… เมืองที่มีปัญหามลภาวะทางอากาศสูง จึงอาจจะมีปรากฏการณ์เรือนกระจกเฉพาะพื้นที่เกิดขึ้นร่วมด้วย ปรากฏการณ์เกาะร้อน หรือ UHI จึงเป็นที่รู้จักกันมานานประมาณ 100 ปีแล้ว โดยมีผู้สังเกตพบว่า ในแผนที่แสดงอุณหภูมิของอากาศ จะปรากฏเขตอากาศอุ่นผิดปกติ ในบริเวณเขตชุมชนเป็นหย่อมๆ เหมือนเขตเกษตรกรรมก็มีมลภาวะทางความร้อนน้อยเช่นกัน โดยทุ่งนาจะอุ่นกว่าป่าไม้ธรรมชาติเสมอ
ในปัจจุบัน… เขตชุมชน และ พื้นที่เกษตรกรรมขยายตัวจนในบางประเทศ เขตเกาะร้อนเชื่อมต่อเข้าด้วยกันเป็นผืนเดียว ครอบคลุมพื้นที่กว้างขวางเกือบทั้งประเทศ อิทธิพลของเกาะร้อน สามารถแผ่ออกในทิศทางตามลมได้ไกลมาก เมืองใหญ่ๆ บางแห่งสามารถแผ่อิทธิพลตามลมได้ไกลถึงสามสิบกิโลเมตร ทั้งกระแสลม และมลภาวะทางความร้อนจากพื้นที่เกษตรกรรม มีส่วนทำให้การเก็บข้อมูลอุณหภูมิอากาศเพื่อทำสถิติ ในหลายจุดคลาดเคลื่อน
ประเด็นที่น่าสนใจก็คือ… ข้อมูลอย่างเป็นทางการของ Intergovernmental Panel on Climate Change หรือ IPCC รายงานการประเมินภาวะโลกร้อน โดยสรุปว่าอุณหภูมิเฉลี่ยของโลกอุ่นขึ้นเพียง 0.6 องศาเท่านั้น… แต่มลภาวะทางความร้อนโดยตรงจากปรากฏการณ์เกาะร้อน หรือ UHI สามารถทำให้อากาศในเขตเมืองอุ่นขึ้นได้ 3-6 องศา หรือ สูงกว่านับสิบเท่า
ปรากฏการณ์การณ์เกาะร้อน จึงเป็นปัญหาใหญ่แต่ใกล้ตัวที่คนมักจะมองข้าม… เพราะการประชาสัมพันธ์ถึงปัญหาสภาวะโลกร้อน มักจะทำให้ประชาชนสับสน คิดว่าอากาศร้อนมากขึ้น ที่เรารู้สึกสัมผัสได้เป็นผลของปรากฏกการณ์เรือนกระจกมิติเดียว
คนที่ไม่เคยรู้จักปรากฏการณ์ UHI จึงมักจะวิตกเรื่องสภาวะโลกร้อน และ ชั้นบรรยากาศมากกว่าจะสนใจปัญหา UHI ซึ่งส่งผลกระทบร้ายแรงกว่าปัญหาเรือนกระจกมาก
กรณีกรุงเทพมหานครซึ่งเป็นเมืองที่มีปัญหาเกาะร้อน หรือ UHI สูง… โดยปัญหาความร้อนที่คนกรุงเทพประสบอยู่ มีรายงานชัดเจนมากมายยืนยันว่า… ก่อให้เกิดปัญหาทางสุขภาพ ทำให้ประสิทธิภาพของคนที่ต้องทำงานกลางแจ้งลดลง ทำให้ต้องใช้พลังงานในการปรับอากาศภายในรถยนต์และอาคารมากขึ้น ซึ่งทำให้เกิดปัญหาอื่นๆ ตามมาอีกมากมาย
มีการคาดการณ์ปริมาณกระแสไฟฟ้าที่คนกรุงเทพมหานครใช้… กว่าครึ่งถูกใช้เพื่อปรับอากาศในอาคารบ้านเรือน ซึ่งปลดปล่อยกาซคาร์บอนไดออกไซด์ไม่น้อยกว่า 7 ล้านตันต่อปี
การแก้ปัญหาเกาะร้อนต้องแก้ที่ภูมิสถาปัตย์ โดยเฉพาะการใช้วัสดุที่มีสีอ่อน สะท้อนแสงได้ดีกับสิ่งปลูกสร้างและอาคารบ้านเรือน ปลูกต้นไม้ สร้างแหล่งน้ำ และ สวนสาธารณะภายในเขตชุมชนเมืองให้มากขึ้น ประหยัดการใช้พลังงาน และ ระวังการทิ้งพลังงานทุกชนิด ซึ่งรวมถึงพลังงานสะอาดด้วย
ฟังดูเหมือนจะแก้ง่าย ซึ่งถ้าทำได้ง่ายก็คงทำได้กันไปนานแล้ว… คนบางกอก หรือ Bangkokian บางท่านที่ผมรู้จักจึงอยากมีบ้านนอกของตัวเองบ้าง… แต่เชื่อผมเถอะ บ้านติดท้องนาเวลาเผาทุ่งพ่นยาก็เจ็บปวดแสนเซ็ง และ ต้องยอมทนไม่ต่างกัน
#FridaysForFuture ครับ!
References…
